آیا می‌دانستید بسیاری از مشکلات شنوایی در کودکان، تا مدت‌ها از دید والدین پنهان می‌ماند؟

شنیدن، یکی از اولین راه‌های ارتباطی کودک با دنیای اطرافش است. اگر این مسیر حیاتی در همان ابتدای زندگی دچار اختلال باشد، می‌تواند بر گفتار، یادگیری و حتی رفتار کودک تأثیر بگذارد. اما خبر خوب این است که با یک ارزیابی ساده و بدون درد، می‌توان به‌موقع این مشکلات را شناسایی و درمان کرد. 

 

در این مقاله به شما نشان می‌دهیم که چرا ارزیابی شنوایی کودک اهمیت دارد، چه زمانی باید آن را انجام دهید و چگونه می‌توانید مطمئن شوید فرزندتان در مسیر رشد طبیعی قرار دارد. همراه ما باشید تا هر آنچه باید درباره شنوایی‌سنجی کودکان بدانید را به زبان ساده و کاربردی یاد بگیرید.

 

ارزیابی شنوایی کودک

ارزیابی شنوایی کودکان (تست شنوایی گفتار در کودکان) نیاز به متخصص شنوایی‌شناس کودکان Pediatric Audiologist دارد که به تمامی جنبه‌های ارزیابی شنوایی کودکان تسلط داشته باشد.

 

پیشنهاد مطالعه: تست شنوایی ABR

همچنین ارزیابی شنوایی کودکان به محیط خاصی نیاز دارد که کودک در آن راحت باشد و احساس ترس یا ناراحتی نداشته باشد که این مراکز در سطح کشور و حتی تهران بسیار محدود هستند.

 

در کلینیک‌های شنوایی سنجی و تجویز سمعک نجوای نجوا خوشبختانه دو عامل ذکر شده رعایت شده است. اصلی‌ترین آزمون‌های ارزیابی شنوایی نوزادان و کودکان آزمون OAE و ABR است که OAE حلزون گوش را بررسی می‌کند و ABR عصب گوش و ساقه مغز نوزاد و کودک را بررسی می‌کنند. آزمون OAE در شکل زیر دیده می‌شود. انجام آزمون ABRدر  خواب که بدون نیاز به همکاری کودک انجام می‌شود در شکل زیر دیده می‌شود.

 

چرا شنوایی‌سنجی نوزادان و کودکان اهمیت دارد؟

شنوایی یکی از پایه‌های اساسی یادگیری زبان، رشد اجتماعی و موفقیت تحصیلی در کودکان است. اگر شنوایی یک کودک دچار اختلال باشد و این مشکل در زمان مناسب شناسایی نشود، می‌تواند به مشکلات گفتاری، ارتباطی و حتی رفتاری منجر شود. به همین دلیل انجام تست‌های شنوایی در نوزادان و کودکان اهمیت بسیار زیادی دارد.

 

شنوایی‌سنجی اولیه، به‌ویژه در چند هفته اول پس از تولد، نقش بسیار مهمی در شناسایی اختلالات شنوایی دارد. در بسیاری از موارد، این اختلالات قابل درمان یا مدیریت هستند؛ اما هر چه زودتر تشخیص داده شوند، نتایج درمانی بهتر خواهد بود. شناسایی زودهنگام مشکل شنوایی باعث می‌شود تا والدین و کودکان بتوانند به موقع از خدمات حمایتی، درمانی و توان‌بخشی استفاده کنند.

 

بهترین زمان برای انجام شنوایی‌سنجی کودکان

شنوایی کودک باید در مراحل مختلف رشد بررسی شود:

 

• تولد تا چند هفته اول: غربالگری شنوایی معمولاً بلافاصله پس از تولد و قبل از ترخیص از بیمارستان انجام می‌شود. این مرحله، اولین فرصت برای شناسایی مشکلات شنوایی مادرزادی است.

• از ۹ ماهگی تا حدود ۲.۵ سالگی: در این بازه، همزمان با پایش رشد کودک، پزشک ممکن است درباره شنوایی او سؤال کند. در صورت وجود نگرانی، تست شنوایی دقیق‌تری انجام خواهد شد.

• ۴ تا ۵ سالگی: در این سن و با آغاز دوران مدرسه، بسیاری از کودکان تحت بررسی‌های شنوایی قرار می‌گیرند تا اطمینان حاصل شود که بدون مشکل شنوایی، وارد دوره تحصیلی می‌شوند.

 

همچنین، در هر سنی که والدین نسبت به شنوایی کودک مشکوک باشند، باید با مراجعه به پزشک متخصص شنوایی، تست‌های لازم انجام شود.

 

تست‌های غربالگری شنوایی نوزادان

برای بررسی شنوایی نوزادان تازه متولد شده، معمولاً از دو آزمایش غیرتهاجمی و بدون درد استفاده می‌شود:

 

• تست OAE (پاسخ‌های برون‌گوشی): در این تست، پاسخ‌های صوتی سلول‌های مویی گوش داخلی بررسی می‌شود.

• تست ABR (پاسخ شنوایی ساقه مغز): این آزمون بررسی می‌کند که سیگنال‌های صوتی چگونه از گوش به مغز منتقل می‌شوند.

 

این دو تست، معمولاً در بخش نوزادان بیمارستان انجام شده و در صورت وجود مشکل، نوزاد به مراحل بعدی تشخیص و درمان ارجاع داده می‌شود.

 

انواع تست‌های شنوایی برای نوزادان بزرگتر و کودکان

با افزایش سن کودک، روش‌های ارزیابی شنوایی نیز متناسب با توانایی‌های او تغییر می‌کنند. در ادامه، برخی از رایج‌ترین تست‌های شنوایی برای کودکان معرفی شده است:

 

شنوایی‌سنجی با تقویت بصری (Visual Reinforcement Audiometry - VRA)

این تست برای کودکان 6 ماهه تا حدود 2.5 ساله انجام می‌شود. در آن، کودک روی پای والد یا روی صندلی می‌نشیند و با شنیدن صدا، جایزه‌ای مانند روشن شدن یک اسباب‌بازی یا تصویر جذاب دریافت می‌کند. این روش کمک می‌کند تا پایین‌ترین سطح صدایی که کودک می‌تواند بشنود، اندازه‌گیری شود.

 

شنوایی‌سنجی مبتنی بر بازی (Play Audiometry)

مناسب برای کودکان 1.5 تا 5 سال است. در این روش، کودک هنگام شنیدن صدا یک فعالیت خاص مانند انداختن توپ در ظرف یا چیدن قطعات پازل را انجام می‌دهد. این روش همزمان با بازی، آستانه شنوایی کودک را بررسی می‌کند.

 

شنوایی‌سنجی با تُن خالص (Pure Tone Audiometry)

این تست بیشتر برای کودکان بالای 4 سال انجام می‌شود و شبیه به تست بزرگسالان است. در آن، کودک از طریق هدفون صداهایی با فرکانس و شدت مختلف می‌شنود و در صورت شنیدن صدا، دکمه‌ای را فشار می‌دهد. این تست معمولاً برای غربالگری در سنین مدرسه استفاده می‌شود.

 

آزمون هدایت استخوانی (Bone Conduction Test)

در این آزمایش، علاوه بر هدفون، دستگاه کوچکی پشت گوش قرار می‌گیرد که لرزش ایجاد می‌کند. صدا از طریق استخوان جمجمه به گوش داخلی منتقل می‌شود. این روش به تشخیص محل دقیق اختلال شنوایی (گوش میانی یا داخلی) کمک می‌کند.

 

تست تمپانومتری (Tympanometry)

این آزمایش برای بررسی عملکرد پرده گوش استفاده می‌شود. در آن، یک لوله کوچک در گوش کودک قرار گرفته و با تغییر فشار هوا، میزان انعطاف‌پذیری پرده گوش بررسی می‌شود. اگر پرده گوش سفت شده باشد (مثلاً به دلیل تجمع مایع)، صدا به درستی منتقل نمی‌شود و برگشت می‌خورد که نشان‌دهنده وجود مشکل است.

 

دلایل شایع کم‌شنوایی در کودکان و نوزادان

کاهش شنوایی می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد، از مشکلات موقت گرفته تا شرایط مزمن یا مادرزادی. برخی از دلایل رایج شامل:

 

• گوش چسبناک (مایع در گوش میانی): یکی از دلایل اصلی کم‌شنوایی موقت در کودکان، به‌ویژه در زمان سرماخوردگی است.

• عفونت‌های مادرزادی: مانند سرخجه یا سیتومگالوویروس که می‌توانند شنوایی را به صورت تدریجی کاهش دهند.

• مشکلات ژنتیکی: مانند اتواسکلروز که عملکرد طبیعی گوش را مختل می‌کند.

• آسیب به اعصاب شنوایی: ناشی از ضربه، صداهای بسیار بلند یا جراحی‌های مغزی.

• کمبود اکسیژن هنگام تولد (آسفکسی): که می‌تواند بر سیستم شنوایی تأثیر بگذارد.

• بیماری‌هایی مانند مننژیت یا انسفالیت: که باعث التهاب مغز و در نتیجه آسیب شنوایی می‌شوند.

 

علائم هشداردهنده مشکلات شنوایی در کودکان

اگرچه ممکن است کودک در مراحل مختلف، تست شنوایی انجام داده باشد، اما لازم است والدین به برخی نشانه‌ها توجه ویژه داشته باشند:

 

• واکنش ندادن به صدا یا اسم خودش

• افزایش بیش از حد صدای تلویزیون

• تلفظ نادرست کلمات

• ناتوانی در تشخیص منبع صدا

• اختلال در تمرکز یا عدم توجه

• عقب‌ماندگی در یادگیری یا تغییر ناگهانی عملکرد در مدرسه

 

همچنین، دفترچه سلامت کودک شامل چک‌لیست‌هایی است که می‌توانید از آن‌ها برای ارزیابی شنوایی در مراحل مختلف رشد استفاده کنید. در صورت مشاهده هر کدام از این علائم، بهتر است در اسرع وقت به یک شنوایی‌شناس یا پزشک متخصص مراجعه کنید.

 

جمع بندی

شنوایی سالم، یکی از پایه‌های کلیدی رشد زبان، مهارت‌های ارتباطی و موفقیت تحصیلی کودک است. ارزیابی شنوایی از بدو تولد و در مراحل مختلف رشد، نقش مهمی در شناسایی و درمان زودهنگام اختلالات شنوایی دارد. تست‌هایی مانند OAE، ABR، شنوایی‌سنجی با تقویت بصری یا بازی، تست تُن خالص، تمپانومتری و هدایت استخوانی، ابزارهایی مؤثر برای بررسی وضعیت شنوایی کودکان هستند.

 

دلایل متعددی می‌توانند باعث کم‌شنوایی در کودکان شوند؛ از گوش چسبناک و عفونت‌های مادرزادی گرفته تا عوامل ژنتیکی یا آسیب‌های عصبی. والدین باید نسبت به علائم هشداردهنده مانند عدم واکنش به صدا، تلفظ نادرست کلمات یا افت تحصیلی هوشیار باشند.

 

در نهایت، تشخیص زودهنگام، کلید اصلی پیشگیری از پیامدهای جدی در رشد کودک است. اگر حتی کوچک‌ترین شکی به مشکل شنوایی فرزندتان دارید، بهترین کار مراجعه سریع به متخصص شنوایی‌سنجی است. پیشگیری همیشه بهتر از درمان است.

 

سوالات متداول درباره ارزیابی شنوایی کودک

 چرا ارزیابی شنوایی در نوزادان و کودکان اهمیت زیادی دارد؟

ارزیابی شنوایی به‌موقع، به شناسایی مشکلات احتمالی در شنیدن کمک می‌کند که می‌توانند بر رشد گفتار، زبان و یادگیری کودک تأثیر بگذارند. تشخیص زودهنگام باعث می‌شود بتوان با مداخلات درمانی از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری کرد.

---

چه زمانی باید شنوایی کودک بررسی شود؟

شنوایی نوزاد بهتر است بلافاصله پس از تولد بررسی شود. پس از آن نیز در سنین ۹ ماهگی تا ۲.۵ سال و مجدداً در آغاز ورود به مدرسه (۴ تا ۵ سالگی) غربالگری شنوایی توصیه می‌شود.

---

 آیا تست شنوایی برای نوزادان درد دارد یا خطرناک است؟

خیر. تست‌هایی مانند OAE و ABR کاملاً غیرتهاجمی، بدون درد و بی‌خطر هستند و حتی در حالت خواب کودک نیز قابل انجام‌اند.

---

تفاوت تست‌های OAE و ABR در چیست؟

تست OAE عملکرد حلزون گوش داخلی را بررسی می‌کند، در حالی که تست ABR مسیر انتقال صدا از عصب گوش به مغز را ارزیابی می‌کند. ترکیب این دو تست، ارزیابی دقیقی از وضعیت شنوایی کودک ارائه می‌دهد.

---

 آیا علائم کم‌شنوایی همیشه واضح هستند؟

نه همیشه. برخی کودکان ممکن است علائم خفیفی مانند نشنیدن صدای آهسته، تأخیر در گفتار یا بی‌توجهی به صداها را داشته باشند که ممکن است از دید والدین پنهان بماند.

---

چه عواملی می‌توانند باعث کاهش شنوایی در کودکان شوند؟

عوامل متعددی مانند تجمع مایع در گوش میانی (گوش چسبناک)، عفونت‌های مادرزادی، مشکلات ژنتیکی، آسیب‌های عصبی یا بیماری‌هایی مانند مننژیت ممکن است در بروز کم‌شنوایی نقش داشته باشند.

---

اگر کودک همکاری نکند، چطور تست شنوایی انجام می‌شود؟

در نوزادان و کودکان خردسال، از تست‌هایی مانند ABR یا شنوایی‌سنجی با تقویت بصری استفاده می‌شود که نیاز به همکاری فعال کودک ندارند و حتی در خواب قابل انجام‌اند.

---

 شنوایی‌سنجی مبتنی بر بازی چیست و چه زمانی انجام می‌شود؟

این روش مخصوص کودکان بین ۱.۵ تا ۵ سال است و کودک در قالب بازی به صداها واکنش نشان می‌دهد. این روش باعث می‌شود کودک همکاری بیشتری داشته باشد و تست با دقت بالاتری انجام شود.

---

 چطور می‌توانم متوجه شوم فرزندم دچار مشکل شنوایی شده است؟

برخی علائم هشداردهنده شامل واکنش نشان ندادن به صدا، افزایش صدای تلویزیون، تأخیر در صحبت کردن یا اختلال در عملکرد تحصیلی هستند. در صورت مشاهده این نشانه‌ها، مراجعه به متخصص ضروری است.

---

 آیا امکان درمان یا جبران کم‌شنوایی در کودکان وجود دارد؟

بله. بسیاری از مشکلات شنوایی قابل درمان یا مدیریت هستند. بسته به نوع و شدت کم‌شنوایی، درمان‌هایی مانند استفاده از سمعک، دارو، جراحی یا گفتاردرمانی می‌توانند مؤثر باشند. تشخیص زودهنگام، کلید موفقیت در درمان است.

 

در کلینیک شنوایی و سمعک نجوا تشخیص و درمان انواع کم شنوایی‌ها زیر نظر گروهی از متخصصین انجام شده و در این کلینیک پیشرفته‌ترین و مجهزترین سمعک‌های روز دنیا تجویز و تنظیم می‌شود.

دكتر وحيد مرادي متخصص شنوايي شناسي نوزادان و كودكان - از دانشگاه علوم پزشكي تهران

جهت مشاوره رايگان مي‌توانيد با شماره زير تماس حاصل فرماييد.

02188343584

09109259377

02188828999

02188860666